എന്റെ ആതിര

എന്റെ വീട് ആറ്റിങ്ങലാണ് പേര് ശിവൻ. ഇപ്പോൾ ഞൻ അബുദാബിയിൽ ജോലി ചെയ്യുന്നു. എനിയ്ക്ക് ഇപ്പോൾ 42 വയസുണ്ട്. ഭാര്യയും 2 കുട്ടികളും ഉണ്ട്. അബുദാബിയിൽ ഒരു നല്ല ബാങ്കിൽ ഓഫീസറായി കഴിഞ്ഞ 18 വർഷമായി ജോലി ചെയ്യുന്നു. ഇരുണ്ട നിറമാണു് ഞാൻ കോളേജിൽപഠിയ്ക്കുന്ന കാലത്ത് (യൂണിവേഴ്സിറ്റി കോളേജ്) പഠിത്തത്തേക്കാളേറെ പന്തുകളിയിലായിരുന്നു താല്പര്യം. അന്നേ എനിയ്ക്ക് 6 അടി നീളം ഉണ്ടായിരുന്നു. നല്ല ആരോഗ്വവും ബലവും ഉണ്ടയിരുന്നു. ഞങ്ങളുടെ വീട് വയലിനടുത്താണ്. കൊയ്തത്ത് കഴിഞ്ഞാലുടൻ ഞങ്ങൾ കണ്ടത്തിൽ പന്തുകളി തുടങ്ങും. നാലുമണി ആവുബോൾ ആ നാട്ടിലെ പിള്ളേർ സൈറ്റ് മുഴുവനും കാണും കണ്ടത്തിൽ, രാത്രി ആവുന്നതു വരെ പന്തുകളിയ്ക്കും. പിന്നെ എല്ലാം കൂടെ അടുത്ത തോട്ടിൽ ചാടി കുളിയ്ക്കും. ഇതായിരുന്നു ഞങ്ങളുടെ സ്ഥിരം പരിപാടി. ഞങ്ങളേക്കുറിച്ച് നാട്ടുകാക്ക് നല്ല മതിപ്പായിരുന്നു. കള്ള് കുടിക്കുകയോ സിഗരട്ട വലിക്കുകയോ ചീട്ടു കളിയ്ക്കുകയോ ഞങ്ങളിലാരും ചെയ്തിരുന്നില്ല.
ആ ഇടയ്ക്കാൺ സോമൻ ചേട്ടൻ അബുദാബിയിൽ നിന്നും നാട്ടിൽ അവധിയ്ക്ക് വന്നത്. ഞങ്ങളുടെയൊക്കെ പത്തു പ്രന്ത ബണ്ടു വയസിനു സീനിയറാണു് സോമൻ ചേട്ടൻ, അമ്മ ഒരു കഴിവും ഇല്ലാത്ത സ്ത്രീ ആയിരുന്നു. പഠിയ്ക്കാനും കളിയ്ക്കാനും സോമൻ ചേട്ടൻ തീരെ പോക്കായിരുന്നു. വല്ലതും തിന്നുന്നതിനായിരുന്നു താല്പര്യം. എങ്കിലും സോമൻ ചേട്ടന്റെ അമ്മയുടെ സഹോദരന്മാർ അബുദാബിയിൽ ആയിരുന്നതിനാൽ പുള്ളിക്കാരനേയും അബുദാബിയിൽ കൊണ്ടുപോയി. നല്ലശബളം ഉള്ള ജോലിയും കിട്ടി. ഇപ്പോൾ കല്ല്യാണം കഴിയ്ക്കുന്നതിനാണു് വന്നിരിയ്ക്കുന്നത്. നേഴ്സിനേ വേണ്ട. അമ്മയ്ക്ക് സുഖമില്ലാത്തതിനാലും തനിയ്ക്ക് നല്ല ശബളം ഉള്ളതിനാലും നാട്ടിൽ ജോലിയുള്ള ഒരു പെണ്ണു മതി എന്നാണു് തീരുമാനം. കുറച്ചുനാൾ അമ്മയേനോക്കിയിട്ട് പിന്നീട് പേർഷ്യയ്ക്കു കൊണ്ടു പോകാനാണു്. ഭാഗ്യത്തിന്റ് അങനെതന്നേ ഉള്ള ഒരുപെണ്ണിനേ കിട്ടി. വർക്കലയാണു് ആദിര ചേച്ചിയുടെ വീട് വയസ്സ് ഇരുപത്തഞ്ച് തിരുവനന്തപുരത്ത് നല്ല ജോലി ആദിര ചേച്ചിയ്ക്കുണ്ട്. എം.കോം കാരി ആണു് എന്നറിഞ്ഞപ്പോൾ അത് വേണ്ടാന്ന് ഞങ്ങൾ എല്ലാവരും സോമൻ ചേട്ടനോട് പറഞ്ഞു സോമൻ ചേട്ടൻ വെറും എസ് എസ് ൽ സി കാരനാണു്. മാത്രമല്ല സോമൻ ചേട്ടൻ കറുത്ത് നീളം കുറഞ്ഞ ആളാണു്. ചേച്ചിയുടെ മുഖത്തിന്റ് അത്രവലിയ സൗന്ദര്യം ഇല്ലായിരുന്നു എങ്കിലും ശരീരപ്രകത്തി വളരെ മനോഹരമായിരുന്നു.
നല്ല കളറും നീളമുള്ള മുടിയും ചേച്ചിയ്ക്കുണ്ട്. സോമൻ ചേട്ടനേക്കാൾ നീളവും ചേച്ചിയ്ക്കുണ്ട്. എന്നാൽ ചേച്ചിയുടെ വീട്ടുകാർ സാമ്പത്തി കമായി ബുദ്ധിമുട്ടിലായിരുന്നതിനാലും സോമൻ ചേട്ടൻ സത്രീധനം ഒന്നും വേണ്ടാന്നു് ശഢിയ്ക്കുകയും ചെയ്തപ്പോൾ ചേച്ചിയുടെ വീട്ടുകാർക്ക് നല്ല താൽപ്പര്യം ആയി. കല്യാണത്തിന്റെ ചിലവിലേക്കായി സോമൻ ചേട്ടൻ ചേച്ചിയുടെ വീട്ടുകാർക്ക് കുറേ പണവും കൊടുത്തു. കല്യാണത്തിനുള്ള വത്രവും സോമൻ ചേട്ടൻ തന്നേ വാങ്ങി ചേച്ചിയുടെ വീട്ടുകാർക്ക് കൊടുത്തു. അങ്ങനെ ആ കല്യാണം നടന്നു. കല്യാണത്തിനുള്ള വസ്ത്രം എടുക്കുവാൻ രര് വീട്ടുകാരും കൂടെ തിരുവനന്തപുരത്ത് പോയപ്പോൾ സോമൻ ചേട്ടൻ ഞങ്ങൾക്ക് 2 ഫുഡ്ബോൾ വാങ്ങി കൊണ്ടുത്തന്നു. അന്നുകാലത്തു ഒരു ഫുഡ്ബോൾ എന്നു പറഞ്ഞാൽ വലിയ കായ്യ്യം ആയിരുന്നു.
ആ കല്യാണത്തിനു ഞങ്ങൾ പിള്ളേര് സൈറ്റ് മുഴുവന്നും ആത്മാർത്ഥമായി സഹകരിച്ചു. കല്യാണം അടിപൊളിയായി നടന്നു. പത്തുപ്രന്ത ബണ്ടു ദിവവം കഴിഞ്ഞപ്പോൾ സോമൻ ചേട്ടൻ വീണ്ടും അബുദാബിയ്ക്ക് തിരികെ പോയി. ഞങ്ങൾ പിള്ളേര് സൈറ്റ് മുഴുവനും രണ്ട് ജീപ്പ് പിടിച്ച് തിരുവനന്തപുരം എയർരേട്ടിൽ പോയി സോമൻ ചേട്ടനേ അബുദാബിയ്ക്ക് യാത്രയാക്കി. അന്നുമുതൽ ആദിര ചേച്ചി സോമൻ ചേട്ടന്റെ വീട്ടിൽ നിന്നുമാണു് ജോലിയ്ക്ക് പോസ്കൊണ്ടിരുന്നതു് ആദിര ചേച്ചിയും സോമൻ ചേട്ടന്റെ അമ്മ കമലാക്ഷിയമ്മയും മിയ്ക്കു ദിവസങ്ങളിലും ഞങ്ങളുടെ വീട്ടിൽ വരുമായിരുന്നു. ചിലദിവസങ്ങളിൽ ഞാനും ചേച്ചിയും ഒരേ ബസിൽ ആയിരിയ്ക്കും യാത്ര. അങ്ങനെ ഞങ്ങൾ നല്ല പരിചയക്കായി. തിരികെ ചേച്ചി ജംക്ഷനിൽ നിന്നും വണ്ടിയിൽ കയറും ഞാൻ പാളയത്തു നിന്നും
കയറും. റോഡിൽനിന്നും നടന്നാൽ 15 മിനുട്ടുകൊണ്ട് സോമൻ ചേട്ടന്റെ വീട്ടിൽ എത്താം. അവിടെനിന്നും ഒരു 5 മിനുട്ടു നടന്നാൽ എന്റെ വീട്ടിൽ എത്താം. ഞങ്ങൾ നല്ല പരിചയക്കാരായതിനു ശേഷം ഞാൻ വീട്ടിൽ നിന്നും പേകുമ്പോൾ ചേച്ചിയേ വിളിയ്ക്കാനായി ചേച്ചിയുടെ വീട്ടിൽ കയറും.
പിന്നെ ഞങ്ങൾ രണ്ടു പേരും ഒരുമിച്ച് വല്ല വർത്തമാനവും പറഞ്ഞ് റോഡിലേക്ക് നടക്കും. ചേച്ചിയുടെ കൈയ്യിൽ നല്ലതുപോലെ കാശുണ്ടായിരുന്നു. ചിലപ്പോഴൊക്കെ ചേച്ചി എനിയ്ക്ക് പന്തുകളിയ്ക്കാനും ബസിലെകാർഡ് പുതുക്കാനുമൊക്കെ പത്തും നൂറും ഒക്കെ തരുമായിരുന്നു. പിന്നെ പിന്നെ ഞാനും ജംക്ഷനിൽ ചെന്ന് ചേച്ചിയും ഞാനും ഒരേ ബസിൽ കയറി വീട്ടിലേക്ക് യാത്ര ചെയ്യാൻ തുടങ്ങി. അങ്ങനെ ഒരു വർഷത്തിനുമേൽ കടന്നുപേയി, സോമൻ ചേട്ടന്റ് 2 വർഷത്തിലൊരിയ്ക്കലേ അവധി കിട്ടുകയുള്ളൂ. എങ്കിലും കത്തും ഡാഫറ്റും ചേച്ചിയ്ക്ക് എല്ലാ മാസവും വരുമായിരുന്നു. ഒരുദിവസം ചേച്ചി പറഞ്ഞു സോമൻ ചേട്ടന്റെ എഴുത്തുണ്ടായിരുന്നു, പാസ്പോർട്ടിൻ അപേക്ഷിയ്ക്കണമെന്ന് അടുത്ത ദിവസം )8 الدولد അവധി എടുത്തിരിയ്ക്കയാണെന്നും ഞാൻ ചേച്ചിയുടെകൂടെ ചെല്ലണമെന്നും പറഞ്ഞു. ഞാൻ രാവിലെതന്നേ ചേച്ചിയുടെ വീട്ടിൽ ചെന്നു. കമലാക്ഷിയമ്മ എനിയ്ക്ക് പുട്ടും കടലയും കാപ്പിയും ഒക്കെ തന്നു. പിന്നെ ഞാനും ചേച്ചിയും ഒരുമിച്ച് റോഡിലേക്ക് നടന്നു. അന്നുകാലത്ത് സൽവാറും മാക്സിയും ഒന്നും ഇല്ലായിരുന്നു. ചേച്ചി സെറ്റാണ് ഉടുത്തിരുന്നത്. കുളിച്ച് കറിയിട്ട് സെറ്റുടുത്ത ചേച്ചിയേ കാണാൻ നല്ല രസമായിരുന്നു. അന്ന് ആദ്യമായി ഞാനും ചേച്ചിയും ഒരുമിച്ച് ഒരേ സീറ്റിൽ തൊട്ടിരുന്നു് യാത്ര ചൈയ്തു. ചേച്ചി അല്പം കൂളായിട്ടാണ് ഇരുന്നിരുന്നത്. ബസ് ഉലയുന്നതനുസരിച്ച എന്നോട് വളരെ ഉരസി ഒന്നും അറിയാത്ത ഭാവത്തിൽ ഇരുന്നു. പാസ്പോർട്ട് ഓഫീസിൽ ഞങ്ങൾ തൊട്ടു തൊട്ടാണ് നിന്നത്. ഫോറം പൂരിപ്പിച്ചപ്പോഴും സർട്ടിഫിക്കറ്റിന്റെ കോപ്പി എടുത്തപ്പോഴുമൊക്കെ ചേച്ചിയുടെ കൈ പലപ്പോഴും ഏന്റെ കൈയേൽ തൊട്ടിരുന്നു. ഉച്ച ആയപ്പോഴെക്കും പരിപാടി കഴിഞ്ഞു. എന്നാൽ ഇനി വീട്ടിൽ ചെല്ലുമ്പോഴേക്കും നേരം ഒത്തിരി ആവും അതുകൊണ്ട് എന്തവെങ്കിലും കഴിയ്ക്കാം എന്ന് ചേച്ചി പറഞ്ഞു. അതനുസരിച്ച് ഞങ്ങൾ ആസാദ് ഹോട്ടലിൽ കയറി ബിരിയാണി കഴിച്ചു കഴിച്ചു കഴിഞ്ഞപ്പോൾ വൈറ്റർ അല്പം ജീരകവും ബില്ലും കൊണ്ടുവന്നു് മേശപ്പുറത്ത് വെച്ചിട്ട് പോയി. ചേച്ചി ഉടനേ പേഴ്സ് തുറന്ന് ഒരു 500 രൂപയുടെ നോട്ട് എടുത്ത് ബില്ലിന്റെ കൂടെ വച്ചു. വൈറ്റർ വന്നു് രൂപായും ബില്ലും കൊണ്ടുപോയി മാറി കൊണ്ടുവന്നു്
വെച്ചിട്ട് പോയി. ചേച്ചി ഉടനേ ബാക്കി എന്നോട് എടുത്തോളാൻ പറഞ്ഞു. വേണ്ട എന്നു പറഞ്ഞപ്പോൾ ചേച്ചി അതെന്താ ശിവ അങ്ങനെ ഞാൻ മനസ്സോടെ എന്തെങ്കിലും തന്നാൽ സ്വീകരിയ്ക്കില്ലേ എന്നു ചോദിച്ചു. അങ്ങനെ ഞൻ രൂപാ എടുത്ത് പോക്കറ്റിൽ വെച്ചു നിന്നിയും പറഞ്ഞു. അങ്ങനെ ഞങ്ങൾ സ്റ്റാശ്ച്യ ജംക്ഷനിൽ ബസുകാത്തു നിൽക്കുമ്പോൾ ചേച്ചിയുടെകൂടെ ജോലിചെയ്യുന്ന ഒരു സത്രീയേ കണ്ടു. വർത്തമാനത്തിനിടയിൽ അവർ ഞാനാരാറണന്ന് ചേച്ചിയോട് ചേദിച്ചു. ശിവനാണെന്നും യൂണിവേഴ്സിറ്റി കോളേജിൽ പഠിയ്ക്കുന്നു എന്നും അറിയപ്പെടുന്ന പന്തുകളികാരനാണെന്നും പറഞ്ഞു.
‘ങ്ങ’ഹാ കണ്ടാലറിയാം കളിയ്ക്കുന്ന ആളാണെന്ന് നല്ലതുപോലെ കളിയ്ക്കാറുണ്ടോ? എന്നൊരു ഡബിൾ മീനിങ്ങിൽ ഒരു ചേദ്യം എന്നോട് ചേദിച്ചിട്ട് അവർ പോയി.
ചേച്ചിയും ഞാനും മുഖത്തോടുമുഖം നോക്കിയതല്ലാതെ ഒന്നും പറഞ്ഞില്ല. കുറേനേരം കഴിഞ്ഞിട്ടും ബസ്കാണാതിരുന്നപോൾ ചേച്ചി ഒരു കായ്യ്യം പറഞ്ഞു. ശിവൻ തെറ്റിദ്ധരിയ്ക്കില്ലെങ്കിൽ ഒരു കായ്യ്യം പറയാം, ഇവിടെ  മൈ ഡിയർ കുട്ടിച്ചാത്തൻ എന്നൊരു പടം കളിയ്ക്കുന്നു്, എല്ലാവരും പറഞ്ഞു നല്ല പടമാണെന്ന് നമുക്ക് മാറ്റിനി കണ്ടിട്ട് പോകാം. എനിയ്ക്ക് സിനിമയ്ക്ക് അത്രവലിയ താൽപ്പയ്യ്യം ഇല്ലെങ്കിലും ചേച്ചിയ്ക്കുവേണ്ടി പോകാം എന്നു പറഞ്ഞു. ഞങ്ങൾ ഒരു ഓട്ടോയിൽ കയറി അജന്ത റ്റീയേറ്ററിൽ ചെന്നു. അപ്പോഴേക്കും മഴ ശക്തിയായി പെയ്യാൻ തുടങ്ങിയിരുന്നു. സിനിമാ തുടങ്ങിയപ്പോൾ പേടിക്കുന്ന സിനിമായാണെന്നും സൂക്ഷിച്ച് ഇരിയ്ക്കണമെന്നും ചേച്ചി എന്നോട് പറഞ്ഞു. കുറേ പേടിക്കുന്ന രംഗങ്ങൾ വന്നപ്പോൾ ചേച്ചി പതുക്കെ എന്റെ ദേഹത്തോട്ട് ചാരി ഇരിയ്ക്കുവാൻ തുടങ്ങി. ഞെട്ടിക്കുന്ന ഒരു രംഗം വന്നപ്പോഴേക്കും എല്ലാവരും ചാടി. ചേച്ചി ഞെട്ടി എന്റെ കൈയേൽ കേറി ബലമായി പിടിച്ചിരുന്നു. പിന്നെ സിനിമാ
കഴിയുന്നതുവരെ വിട്ടില്ല. ഞാനും ചേച്ചിയുടെ കൈത്തണ്ടേൽ പിടിച്ചിരുന്നു. സിനിമാ കഴിഞ്ഞ് ഞങ്ങൾ ഒരു ഓട്ടോയിൽ കയറി തമ്പാന്നുർ ബസ്റ്റാൻറ്റിൽ വന്നു.
മഴ ശക്തിയായി അപ്പോഴും പെയ്യുന്നുണ്ടായിരുന്നു. കുറേ കഴിഞ്ഞപ്പോൾ കൊല്ലത്തേക്കുള്ള ഒരു ഓർഡിനറി ബസ് വന്നു. ഭയങ്കര തള്ളായിരുന്നു. ചേച്ചിയും ഞാനും അ തിൽ കയറിപ്പറ്റി. പന്ധുദാ ഇട്ടിരുന്നു. ചേച്ചി മുമ്പിലും ഞാൻ തൊട്ട് പുറകിലും. കമ്പിയിൽ തൂങ്ങി കിടക്കുന്നതിനിടയിൽ തെളളുകൊണ്ട് ചേച്ചി എന്റെ നെഞ്ചത്തോട്ട് ചാരി നിന്നു. ആ ഒരു നില്ലിൽത്തന്നേ ഞങ്ങൾ ആറ്റിങ്ങൽ വരെ വന്നു. അവിടെ എത്തിയപ്പോഴാണ് ഒന്ന് ശ്വാസം വിടാൻ ഒത്തത്. അടുത്ത്സേറ്റോപ്പിൽ ഞങ്ങൾ ഇറങ്ങി. ബസിലേ ആവി കാരണം ചേച്ചി ചാരി നിന്ന എന്റെ നെഞ്ചിന്റെ ഭാഗം മുഴുവനും നനഞ്ഞിരുന്നു. അതുപോലെ ചേച്ചിയുടെ ബ്ലൗസിന്റെ പുറകുഭാഗം മുഴുവനും നനഞ്ഞിരുന്നു.
റോഡും വയലും കഴിഞ്ഞ് ഞങ്ങൾ തനിച്ചായപ്പോൾ ചേച്ചിപറഞ്ഞു എടാ ശിവാ നിന്റെ കൈയ്യും ശരീരവും ഒക്കെ ഉരുക്ക്പോലെ ആണല്ലോടാ എന്ന്. ഇത് കേട്ടപ്പോൾ ഏനിയ്ക്ക് ഏന്തോ ഒരു വല്ലായമ തോന്നി.
“ആണുങ്ങളായാൽ അങ്ങനെയാ, സോമൻ ചേട്ടന്റെ ശരീരം അങ്ങനെ അല്ലിയോ എന്ന് ഞാൻ ചോദിച്ചു.
“ആർക്കറിയാംഎന്ന് ചേച്ചി പറഞ്ഞൊഴിഞ്ഞു. ശിവാ ഇവുടുത്തേ ക്ഷേത്രത്തിൽ ഉത്സവമാണു് നീ കുടെ വരാമോ, നല്ല നാടകവും സാമ്പശിവന്റെ കഥാപ്രസംഗവും ഒക്കെ ഒണ്ട്. എനിയ്ക്ക് ഇതൊന്നും ഇഷ്ടമല്ല പക്ഷേ ചേച്ചിയ്ക്ക് കൂട്ട് വരാം എന്ന് പറഞ്ഞ് നോക്കുമ്പേൾ സോമൻ ചേട്ടന്റെ വീടിന്റെ മുറ്റത്ത് ആരൊകെയോ നിൽക്കുന്നു. ഞങ്ങൾക്ക് ആകെ പേടി ആയി. ഞങ്ങൾ സിനിമായ്ക്ക് കേറിയത് ആരെങ്കിലും കണ്ടുകാണും എന്ന് പേടിച്ച് ചെന്നപ്പോഴാണു് വിവരം അറിഞ്ഞത്. കമലാക്ഷിയമ്മയുടെ മാവേലിക്കര കെട്ടിച്ച ഇളയ സഹോദരി ക്യാൻസറായി തിരുവനന്തപുരം മെഡിക്കൽ കോളേജിൽ ആണു് എന്ന് അവരാണു് ആദ്യകാലങ്ങളിൽ കമലാക്ഷിയമ്മയേ സാമ്പത്തികമായി സഹായിച്ചുകൊണ്ടിരുന്നത്. കൂടെ താമസിയ്ക്കാൻ പ്രായമുള്ള ആളില്ലാത്തതിനാൽ അവർ കമലാക്ഷിയമ്മയോട് കുറേ ദിവസത്തേക്ക് ഒന്ന് നിൽക്കാമോ എന്ന് ചോദിയ്ക്കാൻ വന്നതായിരുന്നു. കമലാക്ഷിയമ്മ നിൽക്കാമെന്നേൽക്കുകയും ചെയ്തു. രാവിലെ ഞാൻ പതിവുപോലെ കോളേജിൽ പോകുവാൻ ചെന്നപ്പോഴാണു് വിവരം മുഴുവൻ അറിഞ്ഞത്.
കമലാക്ഷിയമ്മ ഫ്ളാസ്കഒം തലയിണയും ഒക്കെ എടുത്ത് റെഡിയായി നിൽക്കുന്നു. ഞങ്ങൾ 3 പേരുംകൂടെ നടന്ന് റോഡിൽ വന്നു. തിരുവനന്തപുരം മെഡിക്കൽ കോളേജ് വഴി പോകുന്ന ഫാസ്റ്റിൽ കയറി മഡിക്കൽകോളേജിൽ എത്തി. ഫൈനൽഇയർ ആയതിനാൽ പാർവതിയമ്മയേ കണ്ടിട്ട് ഞാൻ വേഗം കോളേജിൽ പോകുവാനായി ഇറങ്ങി. ആദിര ചേച്ചി പുറകേ ഓടിവന്നു. നീ ഓട്ടോയേൽ പൊയ്യോ നാലുമണിയ്ക്ക് കാണാം എന്നു പറഞ്ഞ് ഒരു 100 രുപാനോട്ട് എന്റെ പോക്കറ്റിൽ വെച്ചു. നാലുമണിയ്ക്ക് ഞങ്ങൾ സാധാരണ പോകുന്നതുപോലെ വീട്ടിൽ പോയി. വീട് അടുത്തപോൾ ചേച്ചി പറഞ്ഞു. ഇന്ന് അമ്പലത്തിൽ പോകേണം മറക്കരുത് എന്നു. മഴ ആയാൽ എന്തുചെയ്യും എന്ന് ഞാൻ ചോദിച്ചു. മഴ ആയാൽ നമുക്ക് ഇടയ്ക്ക് തിരിച്ചു പോരാം എന്ന് ചേച്ചി പറഞ്ഞു.
Thudarum